SPRAWA UMORZENIA
PODATKÓW DÓBR BARTODZIEJE ZA 1861 ROK

Zachowane akta sprawy umorzenia podatków dla dóbr Bartodzieje, poszkodowanych w 1861 r. klęską gradobicia, obrazują potencjał gospodarczy majątku oraz sytuację ekonomiczną dzierżawcy po likwidacji pańszczyzny, ale jeszcze przed uwłaszczeniem chłopów.

17 lipca 1861 r. Bartodzieje dotknęła klęska gradobicia. Straty poniesione przez ich ówczesnego dzierżawcę - Feliksa Malinowskiego były tak duże, że zwrócił się do Rządu Guberni Radomskiej o umorzenie całorocznych podatków, a więc o tzw. „alleminację”. Sąd Administracyjny Guberni Radomskiej wydał w tej sprawie 9 czerwca 1863 roku wyrok, przyznający wnioskowane umorzenie, w sumie 142,95 rs. Od tego wyroku do Rady Stanu Królestwa Polskiego złożony został rekurs (odwołanie) Wydziału Kontroli przy Komisji Rządowej Przychodów i Skarbu. Komisja po zbadaniu akt sprawy stwierdziła, że dzierżawca dóbr Bartodzieje nie wykazał wszystkich dochodów, które osiągnął w roku ekonomicznym 1861/62, co było konieczne do właściwego wyliczenia darowanej kwoty podatku. Według Komisji dzierżawca pominął wpływy z „okupu prawnego na pańszczyznę”, który został przez niego pobrany po likwidacji pańszczyzny, zniesionej ustawą z 1 października 1861 roku.
       Rada Stanu odnosząc się do rekursu komisji nakazała naczelnikowi powiatu radomskiego uzupełnienie akt sprawy o wykaz brakujących dochodów z tytułu okupu pańszczyźnianego, wypłaconego Feliksowi Malinowskiemu w okresie od 1 października 1861 do 30 czerwca 1862. Pismo w tej sprawie naczelnik powiatu otrzymał 12 listopada 1863 roku. Odpowiedź, zawierająca wyjaśnienia Feliksa Malinowskiego, wpłynęła do Rady Stanu w styczniu 1864 roku. Dzierżawca tłumaczył, że jakkolwiek w roku 1861 przybył mu dochód z okupu pańszczyzny w ilości rocznej rs. 674,94, to dochód ten nie był wystarczający na pokrywanie kosztów pracowników najemnych, które wynosiły dawniej, obok pańszczyzny 300 rs. rocznie, a które po jej ustaniu zwiększyły się jeszcze do kwoty 2590 rs. Komisja Skarbu uznała argumentację dzierżawcy i ostatecznie 12 maja 1864 roku odstąpiła od rekursu od wyroku sądu, przyznającego umorzenie podatku.
       
       Przyznana alleminacja w kwocie 142,95 rs. nie objęła jednak wszystkich świadczeń pieniężnych płaconych przez dzierżawcę dworu, gdyż w 1864 roku składały się na nie: podatek w ofierze zwyczajnej 287 rs. podatek w ofierze podwyższonej 143 rs.  liwerunek zwyczajny 34 rs. liwerunek podwyższony 34 rs. podymne 32 rs. a więc w sumie 530 rs.